اثر نهادها در تبدیل نفرین منابع به موهبت آثار بودجه ای رونق نفتی: مقایسه تطبیقی دو شوک درآمدهای نفتی دهه های 1350-1380 بر اقتصاد ایران

پدیده ی "معمای فراوانی" یا "نفرین منابع" با این تصور عمومی که ثروت منابع طبیعی باعث رشد اقتصادی می شود در تضاد است. در این میان اینکه چرا کشورهای در حال توسعه صادرکننده ی نفت پس از سودبردن از بزرگترین انتقال ثروت، که تاکنون بدون جنگ رخ داده است گرفتار زوال اقتصادی و تباهی سیاسی شده اند،به عنوان یکی از مسائل مطرح در این خصوص به صورت های گوناگون مورد بررسی قرار گرفته است. در این طرح با بهره گیری از چارچوب الگوی نظری نهادگرایی به ویژه نحوه ی نگاه این الگو به عملکرد اقتصادی در طول تاریخ به بررسی فرض های مطرح شده مبنی بر اینکه تجربه دو شوک نفتی در دهه های 1350 و 1380 برای ایران حاکی از مسیری در راستای تبدیل نفرین منابع به موهبت نبوده است و نیز اصلاح نظام بودجه ریزی به عنوان یکی از کانون های دست یابی به این هدف می باشد، پرداخته ایم. این پایان نامه مبتنی بر دو روش علّی و توصیفی-تحلیلی می باشد و برای توصیف از داده های ثانویه و منابع موجود استفاده کرده ایم. برای بررسی فرض اول بر اساس مطالعه کارل (1997) یک مقایسه تطبیقی صورت گرفته است که ترکیبی از داده های آماری و مقایسه مبتنی بر ساختار برای کشف شباهت ها و تفاوت ها در نتایج اقتصادی و سیاسی گروهی از کشورهای صادرکنندگان نفت (دارای سرمایه ناکافی) می باشد. یافته ها حاکی از شباهت چشمگیر میان تجربه ی دو دهه شوک نفتی برای کشورهای منتخب است؛ در واقع با بررسی تجربه ی این کشورها دلیل چنین عملکرد متفاوتی را می توان تماماً به تفاوت های جدی از لحاظ تاریخی در ماهیت توسعه ی اقتصادی و نهادی کشورها و نیز نحوه ی برخورد دولت ها در مواجهه با رونق های نفتی نسبت داد. همچنین از آنجائیکه تجربه ی دو دهه شوک نفتی برای ایران حاکی از مسیری در راستای تبدیل نفرین منابع به موهبت نبوده و با توجه به نقش دولت به عنوان عامل کلیدی و اینکه فواید نهایی ثروت نفتی تماماً به کارآیی و فایده مندی دخالت یا حضور دولت بستگی خواهد داشت، برای اثبات فرض دوم به واکاوی روند تاریخی بودجه ریزی در ایران و نیز بررسی منابع و مصارف بودجه طی دو دهه مرتبط با شوک های نفتی پرداخته ایم. مشاهده روند بودجه ریزی نشان می دهد که به رغم سیاست های مبنی بر کاهش اتکای دولت به درآمدهای نفتی و نیز کوچک شدن دولت، نتایج حاکی از استمرار وابستگی بودجه ی دولت به درآمدهای نفتی و افزایش اندازه ی دولت است که در این میان اصلاح نظام بودجه ریزی می تواند به عنوان یک نقطه عزیمت مناسب برای دست یابی به هدف تبدیل نفرین منابع به موهبت راهگشا باشد.